Radikal Şüphecilik: Gerçekten Hiçbir Şeyden Emin Olabilir miyiz?

1. Gerçeklik Sandığımız Gibi mi?

Bir sabah uyanıyorsunuz. Odanız tanıdık, yatağınızın sıcaklığı bildiğiniz gibi, aynaya bakınca tanıdık yüzünüzü görüyorsunuz. Günlük rutininize devam ediyorsunuz ve her şey olağan görünüyor. Peki ya değilse?

Ya anılarınız bir başkası tarafından yerleştirildiyse? Ya şu an içinde olduğunuz gerçeklik bir rüya ya da simülasyondan ibaretse? Ya dünya, duyularınızın size sunduğundan tamamen farklı bir şeyse?

Şüphecilik, felsefenin en kışkırtıcı alanlarından biridir. Günlük hayatımızda belirli şeyleri kesin olarak bildiğimizi varsayarız: Güneşin doğduğunu, yerçekiminin var olduğunu, insanların gerçek olduğunu… Ama şüpheci bir zihin, bu varsayımları sorgular ve bizi şu temel soruyla baş başa bırakır: Hiçbir şeyden gerçekten emin olabilir miyiz?

Bu yazıda, radikal şüpheciliğin temellerini, tarihsel ve modern bağlamlarını ve günümüz bilgi çağında epistemolojik güvenin nasıl sarsıldığını inceleyeceğiz.

2. Descartes ve "Cogito, Ergo Sum"

Radikal şüpheciliğin en ünlü savunucularından biri, Fransız filozof René Descartes’tır. O, her şeyden şüphe edebileceğimizi düşünüyordu:

• Duyularımız bizi yanıltabilir. (Bir çubuğun suyun içinde kırık gibi görünmesi gibi.)
• Rüyalarımız gerçeğe çok benzeyebilir. (Bazen bir rüyanın içinde olup olmadığımızı bile bilemeyiz.)
• Belki de kötü niyetli bir varlık bizi sürekli kandırıyor. (Kötü Cin Hipotezi)

Ancak Descartes, bir noktada kesin bir bilgiye ulaştığını düşündü:

"Düşünüyorum, öyleyse varım." (Cogito, ergo sum)

Bu, şüphe edilemez bir bilgiydi. Çünkü şüphe etmek, düşünebilmek anlamına geliyordu ve düşünebilen bir varlık en azından kendi varlığından emin olabilirdi.

Ancak, sadece "var olduğumuz" bilgisiyle yetinebilir miyiz? Yaşadığımız dünyanın gerçekliğinden nasıl emin olabiliriz?

3. Gerçeklik Algımız Ne Kadar Güvenilir?

Duyularımız ve hafızamız düşündüğümüz kadar güvenilir mi? Bilim, psikoloji ve teknoloji, bize bunun sandığımızdan çok daha karmaşık olduğunu gösteriyor.

Zihinsel Manipülasyon ve Yanlış Hatıralar

Hafızamız mükemmel bir kayıt cihazı değildir. Yanlış hatıralar sıkça oluşur ve hatta kasıtlı olarak değiştirilebilir.

• Mandela Etkisi: Birçok insan, bazı olayları gerçekte olduğundan farklı hatırlıyor. (Örneğin, Monopoly adamının gözlük taktığını hatırlayanlar var ama aslında hiç takmamış.)
• Yanlış Anılar: Psikologlar, insanlara olmayan olayları yaşadıklarına dair telkinlerde bulunarak sahte anılar oluşturabiliyor.
• Deepfake ve Bilgi Manipülasyonu: Yapay zeka, gerçekte hiç var olmayan videolar ve ses kayıtları üretebiliyor. Gerçek ile sahte arasındaki sınır giderek bulanıklaşıyor.

Duyularımıza Ne Kadar Güvenebiliriz?

Duyularımız dünyayı algılamamızın bir yolu olsa da, bazen bizi yanıltabilir:

• Optik illüzyonlar, gözümüzün gerçeği nasıl farklı algılayabileceğini gösterir.
• Halüsinasyonlar, beynimizin olmayan şeyleri üretebileceğini kanıtlar.
• Rüyalar, bazen gerçeğe o kadar yakındır ki, uyandığımızda hala içinde olup olmadığımızı sorgularız.

Radikal şüphecilik, bu faktörleri göz önüne alarak, duyularımıza %100 güvenemeyeceğimizi öne sürer.

4. Radikal Şüphecilik ve Modern Bilim

Bilim de şüphecilik üzerine kurulu olsa da, radikal şüphecilik ile modern bilim arasında önemli bir fark vardır.

• Bilim, deney ve gözleme dayalı bilgiyi savunur. Ancak radikal şüpheciler, deney ve gözlemin de yanıltıcı olabileceğini iddia ederler.
• Bilim, yanlışlanabilir (falsifiable) bilgilere odaklanır. Ancak radikal şüphecilik, bilimin temelini oluşturan bu prensibi de sorgular.

Örneğin, yerçekimi yasası bilim tarafından defalarca test edilmiştir. Ancak radikal bir şüpheci, "Peki ya evrenin doğası her saniye değişiyorsa ve biz bunu fark etmiyorsak?" diye sorabilir.

Bilim, kesinlikten çok pratik doğruluğa odaklanırken, radikal şüphecilik mutlak kesinlik arayışındadır.

5. Bilgi Çağında Radikal Şüphecilik

Radikal şüphecilik, geçmişte felsefi bir mesele olarak görülse de, bugün oldukça güncel bir konu haline geldi.

• Yapay zeka ve deepfake teknolojileri, gerçek ile sahte arasındaki çizgiyi ortadan kaldırıyor. Bugün gördüğümüz bir videonun gerçekten o kişiye ait olup olmadığını nasıl bilebiliriz?
• Dezenformasyon, özellikle sosyal medya üzerinden yayılan yanlış bilgilerin insanları nasıl manipüle edebileceğini gösteriyor. Hangi kaynak güvenilir? Hangi bilgiye inanmalıyız?
• Simülasyon teorisi, gerçekliğimizin bir bilgisayar programı olabileceğini öne süren modern bir şüphecilik biçimi olarak karşımıza çıkıyor. Eğer her şey simüle edilmişse, duyularımıza güvenerek nasıl kesin bilgiye ulaşabiliriz?

6. Peki, Gerçekten Hiçbir Şeyden Emin Olamaz mıyız?

Radikal şüphecilik, her şeyden şüphe etmemiz gerektiğini öne sürse de, tamamen kesin bir şüphecilik içinde yaşamak pratikte mümkün değildir.

Çünkü eğer gerçekten her şeyden şüphe edersek:

• Günlük hayatımızı sürdüremeyiz. (Acaba kahve mi içiyorum, yoksa içtiğimi mi sanıyorum?)
• Bilimsel araştırmaları ilerletemeyiz. (Bütün bilimsel veriler bir yanılsama mı?)
• Sosyal ilişkilerimiz zayıflar. (Bu insan gerçekten var mı?)

Bu yüzden, çoğu filozof mutlak şüphecilik yerine, rasyonel şüpheciliği benimsememiz gerektiğini söyler. Yani, her şeyi sorgulamak yerine, eleştirel düşünceyi kullanarak belirli şeylere makul ölçüde güvenmeyi seçmeliyiz.

7. Sonuç: Şüphe Etmek Özgürleştirir, Ama Sınırlarını Bilmek Gerekir

Radikal şüphecilik, bilginin sınırlarını ve güvenilirliğini sorgulayan en çarpıcı düşünce akımlarından biridir. Ancak hiçbir şeyden emin olmamak, bizi bilgisizlik değil, belirsizlik içinde hapseder.

Belki de en makul yol, Descartes’ın yaptığı gibi, kesin olmayan bilgileri sorgularken, en azından var olduğumuzdan emin olmaktır. Çünkü düşünüyoruz ve sorguluyoruz – işte bu bile, bir başlangıç noktasıdır.

Siz ne düşünüyorsunuz?

Hiç gerçeklikten şüphe ettiğiniz bir an yaşadınız mı? Sizce kesin bilgiye ulaşmak mümkün mü?